طبق آمارهای بانک مرکزی، رقم نقدینگی کشور در خردادماه سال جاری به ۱۹۷۹ هزار میلیارد تومان رسیده است؛ رقمی که نسبت به خردادماه سال گذشته به میزان ۲۵.۱ درصد رشد کرده است. این در حالی است که رقم نقدینگی در سال ۱۳۹۷ (خردادماه این سال نسبت به خرداد سال ۱۳۹۶) رشدی ۲۰.۴ درصدی را تجربه کرده بود. در خرداد سال گذشته مقدار نقدینگی به ۱۵۸۲ هزار میلیارد تومان رسیده بود و در خرداد سال ۱۳۹۶ نیز ۱۳۱۴ هزار میلیارد تومان بود. این آمارها نشان می‌دهد نقدینگی به‌صورت تصاعدی در حال افزایش است.
سیستم بانکی؛ عامل رشد نقدینگی
وحید شقاقی‌شهری، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی معتقد است که عامل رشد نقدینگی، سیستم بانکی است. این اقتصاددان در گفت‌وگو با ایرناپلاس گفت: در دهه ۱۳۷۰ عامل اصلی رشد نقدینگی، استقراض دولت از سیستم بانکی بود، ولی از دهه ۱۳۸۰ به بعد عامل رشد نقدینگی را عمدتاً باید در نظام بانکی جست‌وجو کنیم، به عبارت دیگر عامل خلق نقدینگی، کارکرد سیستم بانکی بوده است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این خلق نقدینگی در واقع از هیچ، اتفاق می‌افتد، گفت: بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از دارایی‌های نظام بانکی بلوکه شده یا منجمد است، یعنی از مطالبات معوق یا وام‌های تمدیدی تشکیل شده است. ولی طرف بدهی که طرف واقعی و غیرموهومی است، همچنان سود ۲۰ درصد می‌گیرد، هرچند سپرده‌های کلان، سودهای بیشتری طلب می‌کنند. به گفته شقاقی‌شهری هر چقدر این نرخ سود بالاتر باشد، سیستم بانکی بیشتر از هیچ خلق نقدینگی می‌کند.
خلق نقدینگی از هیچ
وی درباره خلق نقدینگی از هیچ توضیح داد: وقتی کسی سپرده‌گذاری می‌کند و بانک آن را به دیگری با نرخ خاصی (مثلاً ۱۸ درصد) وام می‌دهد، سیستم بانکی سه درصد از این ۱۸ درصد را به‌عنوان کارمزد فعالیت خود برمی‌دارد و ۱۵ درصد مابقی را به سود سپرده‌گذاران اختصاص می‌دهد؛ این یعنی چرخه درست سیستم بانکی. ولی وقتی این چرخه معیوب میشود که طرفِ دارایی، منجمد یا بلوکه شود، مانند آنچه در سیستم بانکی ایران می‌بینیم، از طرف دارایی به طرف بدهی کمتر از نصف سود منتقل شود. در این مواقع، سیستم بانکی برای اینکه سود سپرده‌گذار را بدهد ناگزیر میشود سپرده‌گذار جدید جذب کند. به همین دلیل مجبور میشود همواره نرخ سود را افزایش دهد و به‌تبع آن، یک جنگ نرخ سود بین بانک‌ها رخ می‌دهد.
شقاقی‌شهری ادامه داد: از سوی دیگر در سال گذشته ما شاهد افزایش نرخ سود در بازارهای موازی مانند سکه، طلا، خودرو و مسکن بوده‌ایم. در این مواقع، نظام بانکی هم برای اینکه از این قافله عقب نماند، مجبور میشود نرخ سود را به‌صورت نانوشته افزایش دهد. در این صورت خلق نقدینگی با نرخ بالاتر صورت می‌گیرد، مثلاً اگر امسال میزان نقدینگی ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومان است، با نرخ ۲۰ درصد سود سالانه، رقمی معادل ۴۰۰ هزار میلیارد تومان از سوی بانک‌ها پول توزیع خواهد شد. به عبارت دیگر، در طول یک سال حجم نقدینگی ۲۴۰۰ هزار میلیارد تومان میشود. این خلق نقدینگی به‌واسطه نرخ بالای سود سپرده‌ها و نه از کانال تسهیلات صورت می‌گیرد. وقتی از بانکداری بدون ربا استفاده نمی‌شود، این اتفاق همواره رخ می‌دهد.
این اقتصاددان معتقد است: اگر طرف تسهیلات، زیان‌ده باشد، اصولاً باید به سپرده‌گذار، سود پایین یا زیان تعلق گیرد، ولی با این وجود، سیستم بانکی همواره به سپرده‌گذار سود داده است.
شقاقی‌شهری در ادامه، بحث خود را این‌گونه جمع‌بندی کرد: سیستم بانکی یک ترازنامه شامل دو بخش دارایی و بدهی دارد؛ طرف دارایی حاوی سرمایهگذاریها و تسهیلات سیستم بانکی میشود و طرف بدهی هم از سپرده‌های مردم تشکیل شده است. اصول بانکداری بدین صورت است که به وکالت از سوی سپرده‌گذاران، سرمایه‌گذاری کند یا در قالب عقود اسلامی، تسهیلات دهد. به میزان سود و زیانی هم که صورت می‌گیرد، بخشی از آن را بین سپرده‌گذاران توزیع کند. اما عملاً در سیستم بانکی ما این اتفاق نیفتاده است؛ چرا که اکنون طرف دارایی آنها بین ۴۰ تا ۶۰ درصدش موهومی است، ولی همچنان در طرف بدهی سود می‌دهند. این سود از محل سپرده‌گذاران جدید تهیه میشود.
جنگ نرخ سود به دلیل ناترازی
وی افزود: این ناترازی عامل اصلی جنگ نرخ سود و به‌تبع آن، افزایش نرخ سود و در نهایت خلق نقدینگی مضاعف شده است. سال گذشته این چرخه به دلیل شرایط تورمی اقتصاد تشدید شد. به همین دلیل، ما اکنون نرخ ۲۵ درصدی رشد نقدینگی را طی یک سال گذشته شاهد بوده‌ایم.
شقاقی‌شهری هشدار داد: این یک بحران در سیستم بانکی محسوب میشود و اگر ادامه یابد، پیامدهای سنگینی برای اقتصاد ما خواهد داشت.
وی در ادامه درباره چگونگی حل این بحران هم توضیح داد: چاره این است که به سمت اصلاح ناترازی سیستم بانکی برویم. ناترازی به این شکل حل میشود که بانک‌های ما هر فعالیتی را انجام ندهند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بانک‌ها در ایران سرمایه‌گذاری و بنگاه‌داری انجام می‌دهند، گفت: در همه دنیا بین بانک‌های تجاری و سرمایه‌گذاری تفکیک وجود دارد، اما در ایران مشاهده میشود که یک بانک تجاری با همه عقود، تسهیلات پرداخت کرده و همه فعالیت‌های اقتصادی را هم انجام می‌دهد. تا زمانی هم که مشکل ناترازی حل نشود، این جنگ سود ادامه خواهد داشت.
گفت‌وگو از هادی سلگی
نظر شما